Algemene Informatie

Laat-middeleeuwse begraafplaats Nieuwerkerke Schutje

Deze voormalige begraafplaats van Nieuwerkerke Schutje is tegenwoordig aangewezen als Rijksmonument. De officiële naam van het dorp luidde altijd Nieuwerkerke, maar werd in de volksmond altijd al (’t) Schutje genoemd, waar deze bijnaam vandaan komt is niet bekend. Thans staat het dorp bekend als Nieuwerkerke Schutje en eer je dat uitgesproken hebt ben je het dorp alweer uit...

Cultuur Historisch Monument
Provincie Zeeland heeft het gebied aangeduid als Cultuur Historisch Monument. Als je er echter langs of doorheen rijdt is er geen tot zeer weinig referentiemateriaal. De Provincie heeft onder andere de volgende omschrijving er aan gegeven:

“Terrein met sporen van bewoning (terp) en begraving (kerkhof), alsmede de vermoedelijke resten van een kerk, daterend uit de late middeleeuwen. Het betreft een duidelijk zichtbare, langwerpige hoogte met flauw aflopende taluds, parallel gesitueerd aan de Heuvelsweg. Het monument ligt in groter verband in een vlak polderlandschap. Verhoogde oude woonkern (circa 60 x 40 m) en een dito begraafplaats, waarschijnlijk gelegen rond een niet meer bestaande kerk. In 1951 heeft hier een opgraving plaatsgevonden (ROB) van een reeds sinds circa 16de of 17de eeuw afgesloten kerkhof.”

Kerkgemeenschap
Nieuwerkerke Schutje wordt als kerkgemeenschap genoemd in 1298, toen was het dorp zo groot geworden dat het zich kon afscheiden van de moederkerk in het circa drie kilometer verderop gelegen Brijdorpe (tegenwoordig ook niet meer dan een gehucht). De kerk is ergens begin 16de eeuw gesloopt. Bekend is dat het de reformatie heeft meegemaakt, maar in 1625 sloot de gemeenschap zich aan bij Kerkwerve, en in de 18de eeuw is er een kerktoren gesloopt.

Tijdens de hierboven vermelde opgraving is naast de fundering van een kerk, de toren, een koor en enkele muurresten ook een tiental skeletten aangetroffen. Zij bevonden zich in kleine tufstenen grafkelders, al zijn er ook resten aangetroffen van mensen in de gewone grond. Sommige schedels waren, mogelijk door de druk van de grond, beschadigd.

Onderzoek
De terp, een zogeheten Vlietberg, is gedeeltelijk afgegraven ten behoeve van de aanleg van de Heuvelsweg. Tegenwoordig zou het niet meer zo makkelijk zijn om na een dergelijke vondst ook de weg nog daadwerkelijk aan te leggen, maar in de jaren 50 van de vorige eeuw deden ze daar niet zo moeilijk over. De gevonden botten zijn verzameld en worden bewaard bij het Zeeuws Archeologisch Depot.

Uit het onderzoek kwamen een aantal opvallende zaken naar boven:
1) De terp bestond uit twee lagen. De onderste had een houtskoolrijke laag waarin ook aardewerkscherven voorkwamen. Deze zijn gedateerd als 10de of 11de eeuws. Later is de berg nogmaals verhoogd. In deze laag bevond zich aardewerk en kloostermoppen met een door zoutdampen verglaasd oppervlakte. Deze steensoort wijst op de 14de eeuw. Daarmee kan de begraafplaats als laat-middeleeuws worden aangemerkt.

2) De armen van doden waren vaak niet gekruist, terwijl dit bij andere graven uit dezelfde tijd meestal wel het geval was.

3) Er blijkt bij de begravingen een sterke voorkeur te zijn geweest voor een West-Oost begraving met de voeten richting Jeruzalem. In andere graven was er een afwijkende oriëntatie, mogelijk verklaard doordat de kerk op dat moment mogelijk al verdwenen was. De hier gevonden skeletten zijn niet meegenomen in het onderzoek vermeld onder punt vier. Dat geldt ook voor de skeletten wiens graven met tufsteen waren bedekt.

4) Omdat Schouwen lange tijd geïsoleerd lag was, is er uitgebreid onderzoek gedaan naar de schedels. Hieruit blijken twee structuren naar voren te komen. Langschedelige en rondschedeligen. De laatste zijn vermoedelijk afstammelingen van de Nederduitse stammen en de langschedeligen van de Noormannen. In 1951 bleek op basis van eerder onderzoek op lager in Zeeland gelegen eilanden (Walcheren, Zuid- en Noord-Beveland) dat hoe meer men naar het westen ging de langschedeligen de overhand hadden boven de rondschedeligen. De Noormannen waren maar kort op Schouwen, als ze er al kwamen was dat voornamelijk om te plunderen. Dat zij in grote getallen er begraven zouden zijn en veel nakomelingen hebben achtergelaten leek onwaarschijnlijk. De andere theorie die geopperd werd is dat de Friezen, ook grotendeels afstammelingen van de Nooren, op Schouwen hadden geheerst. Tevens zou er gekeken worden of niet de langschedeligen de immigranten waren, maar mogelijk de rondschedeligen. De opgravingen hebben uiteindelijk niet kunnen bijdragen aan het in kaart brengen van de migratie van beide rassen.

5) De meeste mensen waren rond de 1.65m. De langste persoon waarvan het skelet is teruggevonden was 1.91m, een lengte dat voor die tijd gigantisch was en deze persoon is via ‘verhalen’ ook de overlevering in gegaan.

De opgravingen hebben plaatsgevonden in april en mei 1951, dus voor de watersnoodramp. De Heuvelsweg ligt er thans nog en een tiental huizen geven tegenwoordig gestalte aan het plaatsje Nieuwerkerke Schutje dat nog steeds onder Kerkwerve valt. De terp, hoewel gehalveerd, is wel te herkennen vanaf te weg. Hier grazen 's zomers paarden.

Geraadpleegde bronnen
Zierikzeesche Nieuwsbode: “Te Schutje werd belangrijk antropologisch materiaal gevonden” Pagina 2, 02 mei 1951
Zierikzeesche Nieuwsbode: “De oude Saksers in Zeeland: Opgravingen in Schouwen” Pagina, 21 april 1951*
PZC: “Lang- en rondschedeligen: Antropologisch onderzoek ving in Zeeland aan” Pagina 1&2, 02 november 1951
Zierikzeesche Nieuwsbode: “De antropologische onderzoeken op Schouwen: Van Afrikanen en Papoea’s is meer bekend dan van de Nederlanders” pagina 5, 04 november 1951*
PZC: “Zoektocht naar langwerpige en ronde schedels” Pagina 56, 27 maart 2010
Omschrijving:
Provincie Zeeland Cultuur Historisch Monument CMA-nr. : 64H-002, CAA-nr.'s: 42FZ-7, 42FZ-12

* Deze twee artikelen spreken elkaar tegen over de verhouding van de langschedeligen versus de rondschedeligen tijdens de opgravingen. Uit andere artikelen lijkt het er echter op dat ook in Nieuwerkerke de langschedeligen de overhand hadden.

Alle geraadpleegde artikelen zijn terug te lezen via krantenbank Zeeland.

Alle foto's zijn uit de collectie van Gemeente Schouwen-Duiveland: Fotograaf: J. Viergever. (1951).