Sint Maartenskerk Kerk Middelbert

Gebouwd omstreeks 1200 : omstreeks 1250 is de kerk naar het westen verlengd. Koorsluiting is in 1767 herbouwd en de westgevel in 1731 en opnieuw in 1905 vernieuwd.
De romano-gotische kenmerken van het bouwerk zijn door latere veranderingen zo goed als verdwenen. Eens had de kerk twee meloenvormige koepelgewelven (boven het werstelijk deel) en een lager, meer rechthoekig koepelgewelf (boven het middenstuk). Resten van een laat romaans en twee romano-gotische vensters zijn nog in de noordmuur aanwezig, sporen van voormalige ingangen aan de zuidzijde. De westgevel (‘koopmanskant’) betreft vernieuw – bouw van 1731, maar de bepleistering en de gietijzeren spitsboogramen volgden pas in 1905. De driezijdige koorsluiting, uit 1767, was oorspronkelijk halfrond. Verder dateren alle grote spitsboogvensters uit de periode 1767-1775 en prijkt de ‘spitse op de kercke’daar sinds 1683.


Talrijk zijn de grafzerken uit voorbije eeuwen, waarvan de oudste het jaartal 1601 vermeldt.

De kerk is sinds 1974 eigendom van de Stichting Oude Groninger Kerken.

Gevelsteen

De sierlijke gevelsteen is in het Grieks de thamatiek vermeld van 1 Cor. 15:35-44.
Wat vrij vertaald staat er: hoe zit het eigenlijk met de opstanding der doden?
De zon, het graan, de sterren en de maan bekronen als goudkleurig illustraties de tekst van de steen.

Interieur

Het avondmaal meubilair is van rond 1850. Om de U-vormige tafel staan banken met spijlenleuning opgesteld. Aan de wanden dubbele kaarsenhouders van smeedijzer.

Zoldering.
De Zolderbalken en het plafond kregen na herstel in 1975-1977 de blauwe kleur van omstreeks 1800 terug.

Preekstoel

Preekstoel Kansel in Louis XIV-stijl, blauw-zwart met goud, voorzien van een tweearmige koperen kaarsenhouder. Het middenpaneel toont een engel met banderol, de zijpanelen rocaille-ornamenten. Op 13 oktober 1743 sprak ds. Joh. Brill in deze verhevenheid de eerste preek uit.

Kerkbanken

Het huidige meubilair dateert grotendeels van rond 1750. De met weinig zitcomfort bedeelde banken werden in 1905 donker bruin geverfd. Rond 1975 herstelde men de kleurgeven van circa 1850: essen- of okergeel met zwarte biezen en zwarte knoppen. Een eeuw eerder waren kerkbanken, preekstoel en doophek oranje-rood geschilderd.

Orgel

Het orgel met zijn mahonie kleurig frons is in 1822 vervaardigd door Johann Wilhelmus Timpe (1760-1837). Timpe was meesterknecht bij H. H. Freytag en stond aldus in de traditie van de Groningse Schnitger-school. Voor zijn werkstuk in Middelbert, een tweeklaviers instrument met aangehangen pedaal, worden zowel de makelij als de klank geprezen. De kerkvoogden beschikten in 1821 over twee gelijkwaardige offertes: zij lieten het lot beslissen…
Het Timpe-orgel kostte 3150 gulden.

Wijdingskruisen en nisjes

Wijdingskruisen
Tijdens de laatste restauratie werden op de wanden van het schip en bij de preekstoeltrap consecratiekruisen ontdekt, vijf in totaal. Deze tekens, die men ook wel bisschops- of apostelkruisen noemt, hebben ruim zeven eeuwen geleden dienst gedaan bij de inwijding of consecratie van het gebouw. Zeer aannemelijk is dat door het aanbrengen van de grote ramen in het schip aldaar twee exemplaren verloren zijn gegaan. Geometrische wijdingskruisen komen in meer oude kerken voor.

Nisjes
Het schip telt een ruim aantal nisjes. Ook in het westportaal, dat vroeger bij de kerk hoorde, zijn er twee te vinden. Mogelijk waren de (meeste) nisjes in gebruik als plaats om kaarsen te branden bij de wijdingskruisen (“aposstellichten”).